Mindfulness en de vijf valkuilen van het ego

Het ego oplossen met mindfulness is onmogelijk 

In de mindfulness bedoelen we met ego het complex van emotionele reacties, aangeleerd om met tegenslagen om te gaan. Het ego bekijken wij in de mindfulness als een regulator van oude, opgepotte emoties, die nog in het lichaam zitten weggestopt. Deze emoties vinden hun weg via het ego naar buiten. Dit gebeurt vaak niet op een directe manier, maar via ingewikkelde omwegen. Vaak reageren wij onze emoties met een grote omweg af op mensen en situaties die weinig met de oorspronkelijke oorzaak van de emotie te maken hebben. Dit doen we omdat het vaak te pijnlijk is om de oorzaken van de heftige emoties onder ogen te komen. Dit maakt mindfulness dus in de eerste plaats niet tot een ingewikkelde, maar wel tot een zware weg. 

Dit is ook de reden waarom er in veel vormen van psychologische hulpverlening wordt gekeken naar belangrijke emotionele gebeurtenissen uit het verleden, meestal uit de jeugd. De pijnlijke ervaringen worden als emoties in je lijf opgeslagen zodat je in de toekomst de pijn kunt voorkomen. Kom je in eenzelfde situatie terecht, dan zul je vanaf dan deze emotie voelen. Het ego heeft hier uiteenlopende strategieën voor, helaas niet allemaal even functioneel. 

Neem bijvoorbeeld bindingsangst. Vaak hebben mensen met bindingsangst zich als kind in de steek gelaten gevoeld. Het ego heeft hier uit gehaald dat het binden pijn doet. Als een relatie serieus wordt zal het ego ineens afstandelijk gaan reageren op de partner, die niet begrijpt wat hij fout doet. Veel mensen met bindingsangst weten niet dat ze bindingsangst hebben. Dit komt omdat het ego altijd heel impulsief de emotie afreageert in het moment zelf. Hierdoor kan iemand er dus werkelijk van overtuigt zijn dat een partner om uiteenlopende redenen niet bij hem of haar past, terwijl dit helemaal niet het probleem is. 

De verhalen in je hoofd als je emotioneel bent zijn dus meestal verhalen van het ego. Deze kun je het beste niet serieus nemen. Nadenken is dus niet handig als je emotioneel bent en een gesprek met je partner ook niet. Als je echt wilt weten wat de oorzaak van je emotionele pijn is kun je het beste gaan voelen. Als je met mindfulness of andere methode probeert om je de hele dag zoveel mogelijk bewust te zijn van je lichamelijke reacties, kun je ontdekken dat je lijf gestrest kan reageren en je hoofd niet. Veel mensen die dit voor het eerst gaan ervaren schrikken daarom terug van mindfulness, omdat ze zich ineens nog vaker gestrest voelen. Dat komt, omdat ze door de mindfulness ook lichamelijke reacties voelen die het hoofd zoveel mogelijk onbewust probeert te houden. 

Het lichaam geeft je echter waardevolle informatie, als jij denkt dat je geen innerlijk conflict hebt in een bepaalde situatie en je lichaam zegt van wel, zijn er nog conflicten in jezelf die je niet wilt zien. Met mindfulness doen we in dit opzicht hetzelfde werk met het ego in psychotherapie, maar dan veel directer. Dit maakt het wel veel moeilijker, omdat je ego zijn zelfverdigingsmechanismen moet gaan opgeven. Deze zelfbeschermingsstrategieën heeft het ego niet voor niets gemaakt in je jeugd, waardoor het best eng kan zijn om met mindfulness door te gaan. 

Moet je dan het ego helemaal oplossen met mindfulness of meditatie? 

Nee, het ego hoeft niet helemaal vernietigd te worden. Sterker nog, het ego kun je met mindfulness of meditatie helemaal niet vernietigen. Als je dit probeert maak je het ego alleen maar sterker, omdat je nu denkt dat je geen ego hebt en daarom beter bent dan de rest. Wat er met mindfulness wel verandert is dat er een andere relatie ontstaat ten opzichte van het ego. Met mindfulness zul je je minder met je ego gaan identificeren, omdat je er door het voelen achter komt dat je gedachten vaak meer kwaad doen dan goed. Je gebruikt het denken dan steeds meer alleen voor praktische zaken, dingen die echt nut hebben. Oordelen over andere mensen en over hoe de wereld werkt neem je steeds minder serieus. 

Als je minder in je hoofd blijft zitten en meer gaat voelen, gaat je lichaam meer ontspannen en zal het langzaam oude stress loslaten. Tegelijkertijd zal er minder stress bijkomen, omdat je minder piekert over zaken waar je niet heel praktisch over kunt nadenken. Hierbij moet je dus goed onthouden dat je ego nog steeds hetzelfde is en je dus gemakkelijk in dezelfde verdedigingsmechanismen terug kunt vallen. Wetend dat je ego er altijd blijft maakt dat je hier vervolgens niet met veel zelfkritiek op reageert. Als je dit nog wel doet is dit het ego dat denkt dat het heel spiritueel en mindful is en er achter komt dat het niet is veranderd. Als mensen hier achter komen, al dan niet door mindfulness, kunnen ze depressief worden. Met mindfulness of therapie kunnen ze in gaan zien dat dit inzien van de mindere kanten van het ego een teken is van vooruitgang. Hier kun je meer lezen over mindfulness en depressie. 

Je moet jezelf, je ego, dus niet proberen te veranderen. Het ego verliest zijn grip alleen op je als je meer in je lichaam gaat wonen en minder in je hoofd. Zo ga je je steeds meer met je lichaam identificeren. Het hoofd wordt dus niet verlicht, maar het lichaam wordt verlicht. 

Hieronder de vijf grootste valkuilen van het ego als het gaat over mindfulness en meditatie: 

1: Identificatie met mindfulness of meditatie 

In het voorgaande is hier al uitgebreid op ingegaan. Het ego identificeert zich vooral met dingen die gebeuren, sommige mensen denken hierdoor dat ze een hele beer zijn en anderen denken dat ze niets voorstellen. Omdat je wel degelijk kunt groeien in je ontwikkeling als mens door mindfulness en meditatie kan het ego hier vliegensvlug uit concluderen dat het beter is dan de rest.  

2: Ik ben mindful, het eindpunt is behaald 

Het ego kan nooit mindful worden en er is dus ook nooit een eindpunt. Je lichaam kan zich steeds door blijven ontwikkelen, je kunt steeds meer fysiek leren loslaten. Dit proces zal nooit ophouden. 

3: Het leven steeds meer van een afstandje, afstandelijk waarnemen 

Bij mindfulness en meditatie leert je niet direct op waarnemingen te reageren en ze alleen waar te nemen. Dit heeft als gevaar dat het ego, dat zich altijd al erg los vindt staan van de wereld om hem heen, zichzelf juist sterker in het zadel kan werken door de mindfulness. De bedoeling juist om een eenheid te ervaren met de wereld om je heen. De eenheid die komt, als je niet vanuit je eerste reactie reageert. 

4: Verzamelen van spirituele ervaringen 

Het ego zal dit niet ervaren als het verzamelen van ervaringen, maar denkt dat het zelf aan het groeien is. Als je de dingen die je mee maakt tijdens en naast de meditatie ziet als niet meer dan ervaringen die aan je kern niets veranderen kan het ego ze niet aan zichzelf toevoegen. 

5: Door mindfulness en meditatie zal ik altijd gelukkig zijn 

Er zal door de mindfulness niets veranderen aan de basis beginselen van het leven. Bij deze basis beginselen hoort nu eenmaal lijden. Mindfulness zorgt er alleen maar voor dat je leert om niet langer tegen het lijden te vechten als je het toch al niet meer kunt veranderen.  

Doe hier de gratis mindfulness online training

Janco König is klinisch psycholoog en meester in de rechten. Hij is gespecialiseerd in mindfulness-interventies en meditatie voor stressreductie. Hij geeft sinds 2009 mindfulnesstrainingen en heeft meer dan tien jaar persoonlijke ervaring met mindfulness en andere meditatiedisciplines. Zijn passie is zelfontdekking en ontwikkeling in zichzelf en anderen.